Yüksek binaların inşaatında, özellikle gökdelenlerin en tepesinde duran büyük vinçlerin neden orada olduğunu hiç merak ettiniz mi? Bu devasa makine, sadece bir araç değil, inşaatın kalbi. Gökdelenlerin üstünde vinç olmasının nedeni, o binanın yapısını tamamen o vinçin gücüne bağlı olmasıdır. Yüklü çelik kirişler, beton borular, cam paneller, hatta asansör kabinleri - tüm bunlar, bu vinçlerle yukarı taşınır. Eğer bu vinç olmasa, 30. katı döşemek için binlerce kilo ağırlığındaki malzemeleri elde taşımak imkânsız olurdu.

Yüksek binalarda vinç neden gerekli?

İnşaatın en zor kısmı, malzemeleri yere değil, yukarı taşımak. 100 metreden yukarıda çalışan bir ekip, 200 kg’lık bir beton paneli elleriyle kaldıramaz. Hatta bir asansör bile, inşaat bitmeden çalışmaz. Vinçler, bu boşluğu doldurur. Bunlar, sadece yük kaldırmaz; aynı zamanda binanın yapısını şekillendirir. Her katta, vinçin kancasına asılan çelik iskelet parçaları, inşaatçılar tarafından yerlerine vidalanır. Bu süreç, 30. kata kadar devam ederken, vinç de aynı hızla yukarı doğru yükselmeye devam eder.

Bu yükselen vinçlere ‘kendi kendini yükseltmeli vinçler’ denir. Bu vinçler, binanın beton gövdesine bağlanır ve her kat bittiğinde, kendilerini bir kat yukarı çıkarırlar. Bu, sadece zaman kazandırmaz; aynı zamanda güvenlik risklerini de azaltır. Eğer vinçleri her kat için yeniden kurmak gerekseydi, inşaat süresi iki katına çıkardı ve iş kazaları da artardı.

Hangi vinç türleri gökdelenlerde kullanılır?

Gökdelenlerde kullanılan vinçler, küçük inşaatlarda kullanılan türlerden çok farklıdır. En çok kullanılan iki tür vardır: kimlikli vinçler ve toplu vinçler.

Kimlikli vinçler, binanın içine monte edilir. Genellikle merdiven boşluklarında veya beton kolonların etrafında yer alırlar. Bu vinçler, yükseklikte çok esnektir ve küçük yükleri daha hassas hareket ettirebilir. Özellikle cam panellerin yerleştirilmesi gibi ince işlerde tercih edilir.

Toplu vinçler ise binanın dışına monte edilir. Bu vinçler, 100 tonun üzerinde ağırlık kaldırabilir ve 80 metreye kadar uzun kolları vardır. Bu vinçler, beton borular, çelik kirişler ve büyük asansör parçalarını taşıyabilir. Bu tür vinçler, özellikle 50 katın üzerindeki binalarda kullanılır. Ankara’daki yeni bir gökdelen projesinde, 120 tonluk bir yükü 150 metre yükseklikte taşıyan bir toplu vinç kullanıldı.

İnşaat firmaları vinçleri neden kiralıyor?

Bir inşaat firması, her gökdelen projesi için bir vinç satın almak maliyet açısından imkânsızdır. Bir toplu vinç 1,5 milyon TL’ye kadar maliyetli olabilir. Bu para, bir projenin bütçesinin yarısını kaplayabilir. Ayrıca, bir vinçin ömrü yaklaşık 10 yıldır ve her projede farklı vinç türü gerekir. Bu yüzden, çoğu firma vinçleri kiralıyor.

Kiralama, hem maliyet hem de esneklik sağlar. Proje başladığında, projeye özel vinç türü ve kapasitesi belirlenir. İnşaat bittiğinde, vinç geri verilir. Bu, depolama, bakım ve sigorta maliyetlerini de ortadan kaldırır. Ayrıca, kiralama firmaları, vinçlerin teknik kontrolünü ve periyodik bakımlarını yapar. Bu, inşaat güvenliğini artırır. 2024 yılında Türkiye’deki büyük inşaat projelerinin %87’si kiralık vinç kullanmıştır.

Kiralık vinç seçerken dikkat edilmesi gerekenler

Vinç kiralama firmaları arasında büyük farklar var. Bazıları, eski vinçleri kiralıyor; bazıları ise en yeni teknolojiyi sunuyor. Seçimde dikkat edilmesi gereken 4 temel nokta var:

1. Kaldırma kapasitesi: Projenizde taşıyacağınız en ağır malzemenin ağırlığını bilmelisiniz. 50 tonluk bir yük için 60 ton kapasiteli bir vinç seçmelisiniz. 10 ton fazla kapasite, güvenlik için yeterlidir.
2. Yükseklik ve uzunluk: Vinç kolu, binanın en üst katına ulaşabilmelidir. 120 metreden yüksek binalarda, kola 80 metreden fazla uzunluk gerekir.
3. Kendi kendini yükseltme sistemi: Bu sistem olmayan vinçler, her kat için yeniden kurulmalı. Bu, zaman ve para kaybıdır.
4. Bakım ve destek: Kullanım sırasında arıza olursa, 24 saat içinde teknik destek verebilen bir firma seçmelisiniz. Ankara’daki bir inşaat projesinde, 3 saat arıza süresi, 200.000 TL’lik gecikme maliyetine neden oldu.

Vinçlerin güvenliği nasıl sağlanır?

Vinçler, büyük bir güç kaynağıdır. Yanlış kullanıldığında, can kaybına neden olabilir. Bu yüzden, her vinçin üzerinde bir kontrol listesi vardır. Bu liste, her gün sabah başında kontrol edilir. Kontrol edilenler şunlardır:

• Kancanın hasarlı olup olmadığı
• Kabloların aşınmış olup olmadığı
• Elektrik sisteminde kısa devre olup olmadığı
• Yük sensörlerinin çalışıp çalışmadığı
• Wind hızı ölçerinin doğru çalışması

Yüksek rüzgârda (70 km/sa’nın üzerinde) vinçler çalıştırılmaz. 2023 yılında İstanbul’daki bir projede, rüzgâr nedeniyle bir vinçin kolu sallanarak, 3 kat aşağıda çalışan bir ekipte yaralanmaya neden oldu. Bu olaydan sonra, tüm inşaat firmaları rüzgâr sensörlerini zorunlu hale getirdi.

Gelecekte vinçler nasıl olacak?

2025 itibarıyla, vinç teknolojisi hızla değişiyor. Yeni nesil vinçler, AI ile çalışan sistemlere sahip. Bu sistemler, yükün ağırlığını otomatik ölçer, rüzgâr hızını takip eder ve kancanın hareketini kendi başına optimize eder. Bazı vinçler artık, bir operatör olmadan da çalışabiliyor. Sadece bir tabletten, hangi katın neye ihtiyacı olduğunu giriyorsunuz ve vinç kendisi malzemeyi doğru yere götürüyor.

Yakın gelecekte, bu teknoloji Türkiye’de de yaygınlaşacak. Ankara’daki bazı büyük inşaat firmaları, zaten bu sistemleri deneyimliyor. 2026’da, tüm yeni gökdelen projelerinde otomatik vinçlerin %40’ı kullanılacak.

Özetle: Neden gökdelenlerin üstünde vinç var?

Çünkü binanın her parçası, vinç sayesinde yukarı taşınır. Vinç olmadan, gökdelenler inşa edilemez. Bu makine, inşaatın omurgasıdır. Satın almak yerine kiralama, hem maliyet hem de esneklik açısından en akıllı seçimdir. Güvenlik, teknik destek ve doğru kapasite, kiralama sürecinde en önemli üç kriterdir. Gelecekte, vinçler daha akıllı, daha hızlı ve daha az insana ihtiyaç duyan cihazlar olacak. Ama şu anda, hâlâ en güçlü ve en güvenilir çözüm, büyük vinçlerdir.