Raflar dolu, zaman kısıtlı, karşında onlarca seçenek… Hangisi işe gerçekten yarıyor? Aşağıdaki rehber, günlük şikâyetlerde kanıtı güçlü eczane ürünlerini seçmeni kolaylaştırıyor. Abartılı vaat yok; klinik çalışmalara dayanan, pratik ve güvenli seçimler var. Buradaki öneriler, kısa süreli ve hafif-orta şikâyetleri hedefler; uzun süren, ağır veya şüpheli durumlarda doktora gitmek ilk adım olmalı.

TL;DR:

• Ağrı/ateş: Parasetamol veya ibuprofen; mide/kanama riski olanlarda parasetamol.
• Burun tıkanıklığı: Tuzlu su ve nazal steroidler; oksimetazolin en fazla 3 gün.
• Reflü/yanma: Alginate hızlı rahatlatır; PPI (omeprazol) 14 günü aşma.
• İshal/kabızlık: ORS ve loperamid; kabızlıkta psyllium veya PEG 3350.
• Cilt: Benzoyl peroksit (akne), terbinafin (mantar), SPF 30+ geniş spektrum güneş koruyucu.

Hızlı Seçim Çerçevesi: Ne Zaman, Hangisi, Neye Göre?

Bu bölümü bir karar ağacı gibi düşün. Aşağıdaki kriterlerle işi 2 dakikada netleştir.

• Şikâyetin tipi ve şiddeti: Ani ve hafif-orta şikâyette OTC ürün işe yarar. Yüksek ateş 3 günden uzun, kanama, göğüs ağrısı, nefes darlığı, ani nörolojik bulgular varsa eczaneyi değil acili düşün.
• Ne kadar hızlı etki lazım: Hızlı rahatlama için topikal NSAİD jel (lokal ağrı), alginate (reflü), dekonjestan sprey (en fazla 3 gün). Önleyici/işli çözüm için nazal steroid, psyllium/PEG, PPI.
• Güvenlik: Gebelik/emzirme, karaciğer-böbrek, ülser, hipertansiyon, antikoagülan/SSRI kullanımı gibi durumlar seçimi belirler.
• Etkili maddeyi oku: Marka yerine etkin maddeyle karar ver. Kombinasyon ürünleri çoğu zaman gereksiz ilaç yükü demek.
• Deneme süresi: Çoğu OTC ürün için 3-14 gün arasında anlamlı yanıt beklenir. Olmazsa doktora git.

Kısa kural seti:

• Ağrı: Parasetamol (güvenlik), ibuprofen (inflamatuvar ağrı).
• Burun: Tuzlu su ilk adım; nazal steroid düzenli; dekonjestan kısa süre.
• Mide: Alginate şimdi, PPI düzeltici; kahve/alkol/yağlı geç saati kes.
• Bağırsak: ORS + loperamid (kanlı ishal yoksa); kabızlıkta lif veya PEG.
• Cilt: Akne = benzoyl peroksit; mantar = terbinafin; saç dökülmesi = minoksidil.

Kanıtı Güçlü Kategoriler ve En İyi Kullanımlar

Burada, günlük hayatın sık şikâyetlerinde en çok iş gören seçenekler var. Birçoğuna dair Cochrane incelemeleri, NICE klavuzları ve dergi yayınları (BMJ, JAMA, Annals of Internal Medicine) temel alındı.

Ağrı ve ateş

• Parasetamol (asetaminofen): Baş, diş, kas ağrısı ve ateş için ilk seçenek. Karaciğer yükü nedeniyle alkolle birlikte veya yüksek dozda riskli. Yetişkinlerde tek doz 500-1000 mg; toplam 3 g/gün sınırını aşma (doktor önermedikçe).
• İbuprofen: İnflamasyonlu ağrıda (boyun-sırt zorlanması, adet ağrısı) parasetamole göre daha iyi rahatlama sağlayabilir. Yetişkinlerde 200-400 mg/doz, OTC’de 1200 mg/gün altı. Mide ülseri, böbrek yetmezliği, antikoagülan kullanımı, 20. gebelik haftası ve sonrası risklidir.
• Diklofenak jel (topikal): Diz/el osteoartrit, burkulma gibi lokal ağrıda etkili; sistemik yan etki düşüktür. İnce tabaka hâlinde günde 3-4 kez.

Kanıt notu: Topikal NSAİD’ler için ağrıda anlamlı azalma; sistemik NSAİD’lere göre GI yan etki daha az (Cochrane 2022). Parasetamol, güvenlik profiliyle öne çıkar.

Üst solunum yolu/alerji

• Tuzlu su (izotonik/hipertonik) nazal sprey/irrigasyon: Tıkanıklık ve akıntıda ilk basamak. Güvenli, düzenli kullan.
• Nazal steroid (mometazon, flutikazon): Alerjik rinitte en güçlü semptom kontrolü; etki için 3-7 gün düzenli kullanım gerek. Uzun dönem güvenli.
• Antihistaminik (setirizin, loratadin): Hapşırık, kaşıntı, akıntıda iyi. Setirizin biraz daha güçlü ama sedasyon yapabilir.
• Dekonjestan sprey (oksimetazolin): 10-15 dakikada açar ama 3 günü aşma; “geri tepmeli tıkanıklık” (rhinitis medicamentosa) yapar.
• Öksürük: Bal (1 yaş üstü) geceleri kuru öksürüğe iyi gelebilir. Dextrometorfan hafif fayda sağlayabilir; SSRI/MAOI ile etkileşim riski.
• Soğuk algınlığı kombinasyonları: Tek tek etkin maddelerle hedefle; çoklu kombinasyonlar gereksiz ilaç yükü yaratır.

Kanıt notu: Alerjik rinitte nazal steroidler, oral antihistaminiklere üstün (NICE 2022). Soğuk algınlığı için çinko pastillerinin etkisi karışık; GI yan etkiler sık (Cochrane 2020).

Mide-reflü

• Alginate (sodyum alginat + karbonatlar): Yemekten sonra ve yatmadan önce hızla rahatlatır; asit üzerinde “sal” etkisi.
• PPI (omeprazol 20 mg): 14 günlük kür, sabah aç karnına. Sık nüks varsa tetikleyicileri (geç/yağlı yemek, alkol, sigara) hedefle.
• Antasitler: Kısa süreli, anlık rahatlama; sık tekrarlarsa PPI/alginate daha anlamlı.

Kanıt notu: PPI’lar haftalık semptom kontrolünde H2 blokerlere üstün (Cochrane 2017). Uzun süreli kullanımı hekimle planla; B12, magnezyum, enfeksiyon riski gibi başlıklar gündeme gelebilir.

Bağırsak

• İshal: Oral rehidrasyon solüsyonu (ORS) ilk şart. Loperamid; kanlı ishal, yüksek ateş ve şiddetli karın ağrısı yoksa semptomu çabuk keser. Başlangıç 4 mg, sonra her sulu dışkıdan sonra 2 mg; OTC’de 8 mg/gün üstüne çıkma.
• Kabızlık: Psyllium (çözünür lif) düzenli kullanımda ilk tercih; gaz yapabilir, suyu artır. PEG 3350 (polietilen glikol) 17 g/gün, yumuşak ve etkili.
• Probiyotikler: Antibiyotiğe bağlı ishalde S. boulardii veya L. rhamnosus GG işe yarayabilir; ürünler arası kalite farkı büyük.

Kanıt notu: Loperamid, akut diyarede dışkı sayısını ve süreyi azaltır (BMJ Clinical Evidence). PEG, kabızlıkta laktulozdan genelde daha etkilidir (Cochrane 2010, güncellemelerle tutarlı).

Cilt ve saç

• Akne: Benzoyl peroksit 2.5-5% ile başla; günde 1 kez, tahammüle göre artır. Lekelenen tekstillere dikkat. Siyah nokta + inflamasyon ikilisinde temel taş.
• Mantar (tinea pedis, kasık): Terbinafin krem genelde 1-2 haftada hızlı yanıt; klotrimazol alternatif ama süre daha uzun olabilir.
• Kepek/seboroik dermatit: Ketokonazol şampuan (haftada 2 kez, 2-4 hafta), idame haftada 1.
• Güneşten koruma: Geniş spektrum (UVA/UVB) SPF 30+; iki parmak kuralı (yüz-boyun). 2-3 saatte bir yenile.
• Saç dökülmesi (androgenetik): Minoksidil %5 köpük (erkek: günde 1; kadın: günde 1 önerisi yaygın). İlk 6-8 hafta dökülme artışı normal; etki için 3-6 ay sabır.

Kanıt notu: Benzoyl peroksit tek başına ve kombinasyonda etkili (AAD). Terbinafin topikal, tinea pedis’te klotrimazole göre daha yüksek kür oranları gösterebilir (Cochrane 2013). Minoksidil, androgenetik alopeside saç sayısını anlamlı artırır (J Am Acad Dermatol, derleme).

Duman bırakma ve hareket hastalığı

• Nikotin replasman tedavisi (NRT): Sakız, pastil, bant kombinasyonu bırakma şansını yaklaşık iki katına çıkarır (Cochrane 2023). İlk sigarayı 30 dakikadan önce içiyorsan 4 mg sakız/pastil; yoksa 2 mg. Bantla birlikte kullanmak daha etkili.
• Hareket hastalığı: Dimenhidrinat seyahatten 30-60 dk önce; sedasyon yapar, araç kullanma.

Yara-bakım

• Temizlik: Akan su ve nazik sabun çoğu küçük keside yeterli. Klorheksidin %0.05 cilt temizliğinde kullanılabilir; göz/ kulak içine olmaz.
• Kapama: Hidrokolloid flasterler su geçirmez, kabarcıkta ağrıyı hızla azaltır ve iyileşmeyi destekler.
• Antibiyotikli merhemler: Rutin değil; alerji ve direnç riski. Enfeksiyon bulgusu varsa hekime görün.

Hassas gruplar

• Gebelik: İlk seçenek tuzlu su, parasetamol. NSAİD’ler ve dekonjestanlar için hekim onayı gerekli. Reflüde alginate güvenli profil sunar.
• Çocuklar: Doz kilo bazlı. 1 yaş altına bal verilmez. İshalde ORS şart.
• 65 yaş üstü: Polifarmasi ve düşme riski; sedatif antihistaminiklerden, dekonjestanlardan kaçın.

Karşılaştırmalar, Doz, Riskler ve Alternatifler

Aşağıdaki tablo, sık tercih edilen seçeneklerde “ne işe yarar, ne kadar hızlı, başlıca riskler” özetini yan yana gösterir.

“Şuna alerjim var/şu hastalığım var” senaryoları

• Mide ülseri/antikoagülan: NSAİD yerine parasetamol. Lokal ağrı için diklofenak jel.
• Hipertansiyon/tiroid: Psödoefedrin ve fenilefrinden uzak dur; tuzlu su/nazal steroid kullan.
• Karaciğer hastalığı/alkol: Parasetamolde günlük toplam dozu düşür; hekimle konuş.
• Gebelik: Reflüde alginate; ağrıda parasetamol; burunda tuzlu su, steroid için hekim onayı.
• SSRI/MAOI: Dextrometorfan ve bazı soğuk algınlığı kombinasyonlarından kaçın.

“Şu işe yaramadı, sırada ne var?”

• Parasetamol yetersiz ağrıda: Kısa süreli ibuprofen veya topikal NSAİD ekle (uygunsa).
• Tuzlu su + antihistaminik yetersiz: Nazal steroid ekle; 1 hafta sabret.
• Alginate kısa süre iyi, nüks ediyor: 14 gün PPI dene; geçmiyorsa H. pylori/özofajit açısından hekime git.
• Psyllium tolere edilemiyor: PEG 3350’ye geç.
• Benzoyl peroksit yetmedi: Adapalene (eczane reçetesiz bazı ülkelerde), yaygın/nodül varsa dermatoloğa görün.

Fiyat/performans

• Jenerik al: Etkin maddesi aynıysa etki aynı. Paket büyük alırken tarihi kontrol et.
• Kombinasyonlardan kaçın: Gerçekten her bileşene ihtiyacın var mı? Çoğu zaman hayır.
• Doğru form: Lokal sorunlara lokal ürün (jel/krem), sistemik yükü azaltır.

Kontrol Listeleri, İpuçları ve Ne Zaman Doktora?

Hızlı kontrol listesi

• Semptomu netleştir: Ağrı türü? Akıntı mı tıkanıklık mı? Yanma mı dolgunluk mu?
• Geçmiş ve ilaç etkileşimleri: Antikoagülan, SSRI, hamilelik, böbrek/karaciğer?
• Hedefe yönelik tek etkin maddeyi seç.
• Doz ve süreye sadık kal; işe yaramazsa plan B’ye geç.
• Yan etki günlüğü tut; cilt ürünlerinde foto ile takip et.

Doz ve kullanım püfleri

• Parasetamol: Aralarda en az 6 saat bırak. Alkolle birleştirme.
• İbuprofen: Tok al; proton pompa inhibitörü uzun süre kullanıyorsan hekimle konuş.
• Nazal sprey tekniği: Ucu dış duvara (kulak tarafına) çevir, septuma püskürtme.
• Alginate: Yemek sonrası ve yatmadan önce; gece reflüsünde belirgin işe yarar.
• Psyllium: Toz + 250-300 ml su; suyu gün boyu artır.
• Benzoyl peroksit: Bez/çarşafı beyaz tut; akşam uygula, sabah nemlendir.
• Minoksidil: Saç ve saç derisi kuru olmalı; uygulama sonrası 4 saat yıkama yok.

Ne zaman doktora?

• Ağrı 1 haftayı aştı veya giderek artıyor.
• 38.5°C üstü ateş 3+ gün sürüyor.
• Göğüs ağrısı, nefes darlığı, ani güçsüzlük, konuşma bozukluğu.
• Kanlı ishal, siyah dışkı, kusmada kan.
• Gece uykudan uyandıran reflü, yutma güçlüğü, kilo kaybı.
• Kalıcı öksürük 3 haftayı aşıyor.
• Cilt lezyonu hızla büyüyor, renkte düzensizlik, kanama.

Yanlış bilinenler

• “Multivitamin iyi gelir.” Sağlıklı yetişkinlerde hastalık önleme faydası belirsiz (USPSTF 2022). Eksikliği kanıtlanmışsa ayrı.
• “Antibiyotiksiz iyileşmez.” ÜSYE’nin çoğu viral; semptomatik tedavi yeterli.
• “Dekonjestan spreyi sürekli kullanırım.” 3 günü aşarsan tıkanıklık geri döner ve kötüleşir.

Özel notlar

• Acil kontrasepsiyon: Bölgesel mevzuata bağlı olarak eczanede danışmanlıkla sağlanabilir (levonorgestrel/ulipristal). Ne kadar erken, o kadar etkili. İlaç etkileşimleri ve kiloya bağlı etkinlik değişebilir; eczacıya danış.
• Demir, B12, D vitamini: Belirti ve risk varsa test ettir, sonra hedefli takviye. Rastgele kullanım mide/bağırsak yan etki ve gereksiz maliyet.

SSS ve Sonraki Adımlar

SSS

• “Parasetamol mü ibuprofen mi?” Mide/kanama riski varsa parasetamol. İltihaplı ağrıda ibuprofen daha hızlı rahatlatabilir.
• “Soğuk algınlığında çinko alayım mı?” Etki karışık; ilk 24 saatte başlanırsa süreyi biraz kısaltabilir, bulantı yapabilir.
• “PPI’ı ne kadar kullanayım?” OTC için 14 gün. Sık nüks veya yutma güçlüğü, gece uyanma varsa hekime git.
• “Minoksidil ne zaman işe yarar?” 3-6 ay. İlk haftalarda dökülme artışı normal; 6 ayda hiç yanıt yoksa dermatoloğa görün.
• “NRT nasıl daha etkili olur?” Bant + kısa etkili formu (sakız/pastil) birlikte kullan; tetikleyici anlarda sakız ekle.

Sonraki adımlar

1. Semptomunu ve hedefini yaz: “Akşam reflüsü, hızlı rahatlama + gece kontrol.”
2. Etkin maddeni seç: Alginate şimdi, sabah PPI 14 gün.
3. 2 haftalık plan yap: Takvimle işaretle; doz-süreye uy.
4. İşe yaramadıysa plan B: Alternatife geç ve hekime görünme eşiğini düşük tut.
5. Tetikleyiciyi düzelt: Beslenme, uyku, sigara, ekran/şekersiz sakız, su tüketimi.

Hata ayıklama

• Yan etki çıktı: İlacı kes, paket prospektüsüne bak, eczacı/hekime danış.
• Maskelenen belirti: Ağrıkesici ile “üstünü örttüğün” ciddi tablo olabilir; atipik şiddette ağrıda uzatma.
• İlaç etkileşimi şüphesi: Rehber uygulamada tüm ilaçlarını tarat; bitkisel ürünleri de yaz.

Bu rehber, klinik kanıtın günlük hayatta nasıl uygulanacağını netleştirmek için yazıldı. Eczaneye girdiğinde marka kalabalığına değil, etkin madde ve kanıta bak. Doğru ürünü, doğru süre ve dozda kullandığında, kısa sürede daha iyi hissetmen çoğu zaman mümkün. Ve evet, kaliteli uyku, dengeli beslenme, düzenli hareket-ilaçların en iyi dostu. Basit ama sürdürülebilir alışkanlıklar, raflardaki kutulardan daha güçlü olabilir.

Ek not: Bu yazı tıbbi değerlendirme yerine geçmez. Kronik hastalık, gebelik, çocuk hastalar ve çoklu ilaç kullananlar için ilk durak her zaman eczacı ve hekimin ortak aklı olmalı.

Bu rehberde sözü geçen eczane ürünleri için ülkene ve 2025 güncel mevzuatına göre erişim, etiket ve yaş sınırları değişebilir; ambalaj üzerindeki talimat her zaman bağlayıcıdır.

• eczane ürünleri
• kanıtlanmış etki
• OTC ilaçlar
• en iyi ürünler
• sağlık ipuçları